Donatelo, Karavađo, Botičeli, Goja – samo su neki od umetnika kojima je inspiracija bila Judit. Ipak, jedna slika promenila je zauvek način na koji je vidimo i učinila je misitčinojom od same legende u kojoj je nastala. Gustav Klimt je slikom „Judit i Holofernova glava“ započeo „zlatnu fazu“ u svom stvaralaštvu, napravio korak dalje u razvoju secesije i menjanju toka umetnosti, a pretpostavke o tome ko je bila Klimtova muza i model čine priču o ovoj slici još zanimljivijom i zagonetnijom.
Judit je rođena u redovima Starog zaveta, u knjizi koja nosi njeno ime, i verovatno nikada nije koračala stvarnim svetom. Sasvim je razumljivo što je ovo mitsko postojanje opčinilo umetnike. Želeli su da na slikarskim platnima ili redovima svojih pesama upoznaju tu ženu koja je vekovima predstavljala simbol pobede lepote nad snagom. I samo njeno ime na hebrejskom znači „slavljena“. Slavljena je kao heroj jevrjeskog naroda jer je svojom lepotom privukla asirskog vojskovođu, Holoferna a zatim mu tako opčinjenom odsekla glavu i spasila svoj narod. Na slikama je uvek predstavljana kako pobedonosno nosi glavu ovog negativca, sve dok Klimt nije odlučio da on postane nebitan lik negde u samom dnu slike, dok se vide samo delovi njegove glave. Sa druge strane, Klimt je učinio da Judit zablista u punom sjaju i eleganciji.
Slika žene kao okrutne zavodnice u Beču početkom dvadesetog veka za jedan krug ljudi bila je u potpunom skladu sa opštom atmosferom u umetnosti, ali je za druge bila neprihvatljiva. Ipak, oko jedne stvari bi se svi složili – biblijski likovi nikada ranije nisu ovako predstavljeni. Možda je tek sa ovom slikom Judit zaista oživela postavši žena dvadesetog veka. Do tada je prikazivana kao heroj na čijem se licu ogleda vrlina, a odsečenu glavu je nosila naivno kao da nije reč o ubistvu.
Kilmt je 1901. godine odlučio da je predstavi kao fatalnu zavodnicu obučenu u svoju najlepšu garderobu (prema biblijskom opisu) kako lebdi između stvarnosti i mašte ponosno noseći glavu kao trofej. Kako bi naglasio sav sjaj i raskoš u kome sve kipti od samopouzdanja i čulnosti, Klimt na ovom portretu počinje da koristi zlatne boje koje će obeležiti verovatno najznačajniju fazu u njegovom radu. Ovo je i početak korišćenja dekorativnih motiva inspirisanih vizantijskim mozaicima. Slike iz ove faze su pojedini istoričari umetnosti nazvali ikonama dvadesetog veka. Ovoj heroini Klimt se vratio 1909. godine, ali tada je slika u nešto drugačijem stilu i poredi je sa Salomom.
Samo četiri godine pre nego što je Judit sa Klimtovog platna počela da pleni svojom senzualnošću, brišući granice između ljubavi i smrti, osnovana je Bečka secesija za šta je najzaslužniji bio upravo Gustav Klimt. Ostaviti iza sebe sva pravila, akademske kanone, estetiku realizma i krenuti van granica Austrije ali i van granica dozvoljenog – bio je cilj ovih umetnika koji su na ulazu zgrade u kojoj su se sastajali ispisali „Svakom vremenu njegova umetnost, umetnosti njena sloboda“. Upravo u to vreme živi Klimtova Judit, ne u svetu renesansnih pejzaža, barkonih haljina i nevinih likova.
Sloboda je dostignuta i Judit konačno može sa sebe da skine ne samo odeću već i masku sa svog lica i stane pred posmatrača kao pobednica. U isto vreme ostavlja uitsak žene koja nije od krvi i mesa već lebdi u apstraktnom svetu sanjarenja, ali i žene koja se zaista takva nalazi u bečkom salonu dok se vekovi prelamaju. Iz apstraktne pozadine sačinjene od dekoracija izranjanju potpuno realistični delovi tela. Upravo ovakvo prikazivanje čini žene sa Klimtovog platna zavodljivim i lepim, ma kakve one bile u stvarnosti.
Judit ili Adel? Model ili ljubavnica?
Ko je žena sa Klimtove slike? Da li je to samo Judit ili ima nečega realnijeg u njoj? Upoređivanja su dovela do pretpostavke da je model za ovu sliku bila Adel Blok Bauer. Jedina žena čiji je portret Klimt naslikao dva puta (1907. i 1912. godine). Upravo su ovi portreti probudili sumnju jer je uočena velika sličnost između nje i Judit sa Klimtovog platna, a tu je i čuvena ogrlica. Klimtovo poznanstvo sa Adel prate i priče da su bili i ljubavnici, jer poznati obožavalac žena nije im se divio samo u trenucima slikanja već je sa svojim modelima imao brojne afere i veliki broj vanbračne dece.
Ipak, veza sa Adel nikada nije potvrđena, a gotovo nemogućom je čini društvena razlika koja je postojala između njih. Adel je poticala iz bogate jevrejske porodice čijom se odlukom udala za dosta starijeg uglednog industrijalca. Među njima nije bilo ljubavi ali su oboje voleli umetnost, bili su mecene i pružali su podršku razvoju kulturnog života. U njihovoj kući su se okupljali najveći slikari, pisci, kompozitori, a jedan deo Adeline sobe bio je ispunjen Klimtovim delima.
Pročitajte: Kula koju gradiše sinovi ljudski
Portretom koji je slikao tri godine Klimt je uspeo da dočara Adelinu melanholičnu prirodu ali i da uhvati blagi osmeh koji prkosi životu kojim nije bila zadovoljna. Brak između nje i Ferdinanda Blok Bauera nije bio ništa više od sporazuma dve bogate porodice. Nedostajalo je svega osim novca. Adel je čitavog života, koji je trajao 43 godine, bila lošeg zdravstvenog stanja, a deca su im umrla veoma mala. Čak je i njena želja za sticanjem znanja nailazila na preperke jer društvene norme nisu dozvoljavale da se školuje u onoj meri u kojoj je ona osećala potrebu. Ipak, sama je izučavala francusku, nemačku i englesku književnost i okruživši se umetnošću rasla u onom smeru kome je težila. Nesrećna i ponosna – utisak je koji je ostavljala.
Iako je bila Klimtova inspiracija više puta, zvanično je trag njene ličnosti ostao na dva njegova platna – jedno u zlatnom stilu, a drugo šarenih boja. Prvi, i znatno poznatiji, portret Adel je želela da nakon njene i smrti supruga pripadne Austrijskoj galeriji. Međutim, kada je 1938. godine Nemačka aneksirala Austro-Ugarsku, nacisti su zajedno sa drugim umetničkim delima i Adelinim nakitom oteli ovu sliku. Ferdinand beži u Prag, a zatim u Cirih, a 1945. godine proglašava svoje rođake naslednicima slike. Međutim, austrijska vlada im ovu sliku predaje tek 2006. godine nakon višegodišnjeg suđenja. Slika dolazi u ruke Marije Altman, a na aukciji je prodata za tada rekordnih 135 miliona dolara.
Danas Adel sa platna posmatra posetioce Nju galerije u Njujorku, a priča o putevima ove slike nakon Adeline smrti pretočena je u nekoliko knjiga i film „Žena u zlatnom“. Drugi Adelin portret se nalazi u privatnoj kolekciji, a čuvena Judit u čijem liku ima nečeg „adelskog“, u bečkom muzeju Belvedere.
