U književnom jeziku je obavezna upotreba jezičkih sredstava koja su ustaljena normom, tj. prihvaćenim pravilima. Ono što je prihvaćeno, trebalo bi da je pravilno. Međutim zbog razlika u narodnim govorima koji čine osnovu književnog jezika, u nekim slučajevima normom su prihvaćeni različiti oblici istog jezičkog sredstva. Takva jezička sredstva nazivaju se dubletima.
Dubleti u srpskom jeziku
Ako su normom književnog jezika prihvaćena dva lika jedne iste reči, onda su oba lika dozvoljena za upotrebu. Obično je jedan lik više odomaćen u jednoj sredini, a drugi u drugoj sredini.
To mogu biti na primer:
- pojedini glasovi u rečima: reka–rijeka, uvo–uho;
- neki padežni nastavci: kovačem– kovačom;
- neki prefiksi i sufiksi u građenju reči: doktorka–doktorica
Dvojaki lik jedne iste reči u okviru norme književnog jezika naziva se dublet.
Fonetski dubleti
Dva lika iste reči ako se razlikuju po pojedinim rečima, nazivaju se fonetski dubleti.
Primeni: deca–djeca, pesma–pjesma, reč–riječ, buha–buva, snaha– snaja, Liki-Lici, opština-općina, sveštenik–svećenik, opšti–opći.
Leksički dubleti
Leksički dubleti su različite reči sa istim značenjem, to su dakle, pravi sinonimi.
Primeri: kino i bioskop, brzojav i telegram, vek i stoleće, vazduh i zrak, talas i val, fabrika i tvornica, mašina i stroj, hleb i kruh…
U leksičke dublete spadaju i dva lika reči koji se razlikuju po padežnim nastavcima: pevačem i pevačom, mlazevi i mlazovi, putem i putom, težnji i težnja…
Leksički dubleti nastaju i u građenju reči upotrebom različitih sufiksa i prefiksa: kontrolisati i kontrolirati, rezervisati i rezervirati, profesorka i profesorica, studentkinja i studentica, spakovati i spakirati, čitateljka i čitateljica…
Pozajmljenice
Pozajmljenice i srpske reči istog značenja takođe su leksički dubleti.
Primeri: geografija i zemljopis, konsonant i suglasnik, eksperiment i ogled.
Razlike koje uočavamo u leksičkim dubletnim parovima karakteristične su najpre za srpski odnosno za hrvatski jezički standard, a najčešće su nastale kao posledica različitih društveno – istorijskih uslova.
Na primer u rečima tipa skupština i skupćina prema Ć obimnijem kod Hrvata, zadržala se staroslovenska grupa ŠT kod Srba.
Dubleti primeri i nedoumice
Ovo su još neke jezičke nedoumice u srpskom jeziku kada su dubleti u pitanju:
- Ako čujete ajvar i hajvar nemojte se čuditi, oblik je pravilan samo arhaičan.
- Alo i halo;
- Am i ham;
- Sretna i srećna – oba oblika su pravilna, ali se prednost daje oblicima sa ć.
- Zaposlenje i zapošljenje;
- Mnenje i mnjenje–od navedenenog treba razlikovati POKOLENJE, jer nije nastalo od glagola.
- Vuk–množina vuci ali i vukovi (sibilarizacija).
- Dvojstva:kćerka-kćerci, sluga-sluzi, freska-fresci, Raški-Raškoj (ne Rašci).
- Stradaoci–stradalci, topao–topal, podao-podal (prelazak L u O).
Pravilno je pisati:
- kuhinja (kujna),
- dijeta,
- pijuk,
- fioka (ne fijoka),
- radio,
- dosije,
- kaiš…
Kao i tužilac, spasilac, prevodilac (to su česte greške u govoru), treba obratiti pažnju prilikom izgovora. Ova greška još je ćešća u genitivu množine, pa umesto pravilnih oblika tužilaca, prevodilaca, upotrebljavaju se nepravilni oblici–tužioca, spasioca, prevodioca…
