Južni Kučaj je planinski masiv u Istočnoj Srbiji, ograničen sa severa rekom Resavom i planinom Beljanicom, sa istoka Zlotskom rekom i Crnim vrhom, kod Bora, sa juga rekom Čestobrodicom, i sa zapada Pomoravljem.
Meštani Zabrege su izgradili puteve kroz planinu, kada prevoze drva i seno najviše koriste traktore, a terenska vozila i džipovi bez poteškoća mogu da se kreću. Preko planine putem može da se dođe do Sisevca. U prošlim vremenima stanovnici ovog sela su se dosta bavili stočarstvom, pretežno ovčarstvom.
Na planini postoje i izvori čiste pijaće vode, napomenućemo neke: Bigar,Velika Korita, Mala Korita, Bigrivac, Izvor u Lezovcu, Blagojev Kladenac, Vukov Kladenac. U narodu postoje i nazivi za određene oblasti planine ima ih ukupno 24: Kavaluk, Kruglica, Teovica, Vukova livada, Belješ, Zmina bara, Padina, Rupčevac, Vrtljak, Gendovac, Vrčić, Drljavica, Vrtača, Meljare, Smrdan, Lezovac, Javorje, Bivoljak;, Polom, Korita, Bigrivac, Podstrana, Nakolo i Potkrš.
Vrhovi Južnog Kučaja: Javorački vrh (927 m), Mali Javorak (756 m), Vis (873m), Crni Vrh (870 m), Koziji rog (667 m) i Mali koziji rog (517 m).
Biljni svet je veoma raznovrstan. Od drveta najzastupljenije su bukva, grab, cer, jasen, hrast, javor, klen itd. Planina je bogata livadama i pašnjacima. Ima dosta lekovitog bilja: kantarion, hajdučka trava, jovanovača, vranilova trava, majčina dušica, kopriva, matičnjak.
Takođe, obiluje pečurkama i jestivim gljivama vrganj, lisičarka, mlečnjajka, rudnjača, šumski šampinjon, bukovača, puavica. Od šumskog voća mogu se pronaći šumske jagode, kupine, dren, lešnik, divlje jabuke, divlje kruške, a u pojedinim delovima planine i divlja trešnja. S jeseni ima šipka, crvenog i crnog gloga i trnjine.
Životinjski svet je veoma raznovrstan: lisica, zec, divlja svinja, srna, jazavac, veverica, a preko zime ima i vukova. Do skoro je Kučaj bio omiljeno mesto za lov ali sada je proglašen rezervatom.
Područje planine „Južni Kučaj“, kome i izletište Grza pripada okruženo je brojnim prirodnim retkostima, kao što su Resavska pećina, klisure reka Resave i Suvaje, vodopad Lisine, vodopad Prskalo. U blizini Grze je i izletište Sisevac, pored Senjskog rudnika u kome izvire reka Crnica sa srednjevekovnim manastirom Svetog Sisoja, naravno prelepa planina Rtanj. Pored prirodnih Južni Kučaj obiluje i brojnim kulturno-istorijskim vrednostima koji se nalaze u ovom području, među kojima su najpoznatiji manastiri Namasija i Ravanica.
Manastir Pokrova Presvete Bogorodice, Lešje
Kada se krene iz Paraćina prema obroncima Južnog Kučaja, na samo desetak kilometara, iznad sela Lešje nailazi se na Manastir Pokrova Presvete Bogorodice. Manastir potiče iz srednjeg veka, ali je njegov nastanak teško bliže odrediti. Temelji su otkriveni 1923. godine, na obroncima planine Baba, smešteni na omanjoj zaravni, zaštićenoj oštrim stenama sa istočne strane.
Ruševine manastira Presvete Bogorodice su proglašene Spomenikom kulture od velikog značaja i danas se nalaze pod zaštitom Republike Srbije, u sklopu zaštićene spomeničke celine Petruška oblast. Na njenim ruševinama je početkom XXI veka podignuta nova crkva koja predstavlja aktivan ženski manastir.
Manastirski kompleks u Lešju se danas prostire na oko pola hektara. Novoj crkvi podignutoj na temeljima trikonhonalne crkve iz sredine XIV veka dodat je narteks i ona je posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice.
Pored manastirskih hodnika, uređena je bašta koja se naziva Bogorodičinom, a voda iz dva izvora temperature 12°C se koristi tokom obreda krštenja.
Manastir Sveta Petka
Na putu za Istočnu Srbiju prema Čestobrodici, pre skretanja ka izletištu od Paraćina nalazi se selo Izvor koje je poznato po tome jer se ovde nalazi manastir Sveta Petka Izvorska. To je manastir koji potiče iz 13 veka, i čija crkva je, po slabo sačuvanom predanju najverovatnije, zadužbina Musić Stevana, sestrića knez Lazara. Za ovaj manastir se veruje da je 1389. pobožna knjeginja Milica posle puta u Carigrad prenela mošti prepodobne Petke Paraskeve iz Vidina u Srbiju, pa su tom prilikom svete mošti bile duže položene u manastiru u selu Izvor. Manastirska crkva je zidana u srpsko vizantijskom stilu, sa prostranim naosom i oltarom, sa dva osmostrana kubeta u svodu, sa veoma živopisnim ikonostasom.
Grza
Grza je poznato izletište i vikend naselje kod Paraćina. Izletište Grza je dobilo ime po istoimenoj reci. Do izletišta se stiže putem Paraćin – Zaječar, posle tunela kod sela Izvor se skrene levo sa magistralnog puta. Na početku vikend naselja Grza, nalazi se restoran i hotel Koliba. Putem ka jezerima i izvorištu, videćete veliki broj vikendica. Ovo vikend naselje, ima struju, ali ne i vodovod. Međutim, mnogi vlasnici vikendica su se snašli jer u okolini postoji veliki broj prirodnih izvora, koje su sproveli i usmerili prema svojim kućama.
Reka Grza izvire iz vrela u podnožju planine Južni Kučaj. Reka je duga oko 23 km. Dubina reke je između 0,5 i 1,5 metara. Reka protiče kroz klisuru, dubine 300 metara, i okružena je brdima i visovima, planine Južni Kučaj. Okolina reke Grza je bogata listopadnim šumama, uglavnom javora i jasena. Od životinjskog sveta, prisutne su divlje svinje, lisice, divlji zečevi i jazavci. Nedaleko od vrela, izgradnjom malih brana, napravljena su dva mala jezera čija okolina očarava zelenilom i tišinom. Voda u jezerima je hladna za kupanje i ne postoji plaža. U samoj reci, a posebno u jezerima, možete videti autohtonu vrstu pastrmke.
Okolo izvorišta reke Grza i jezera, postoji veliki broj, klupa i stolova sa uređenim ložištima za roštiljanje ili kuvanje kotlića. Takođe, možete ići i u šetnje brojnim stazama koje vode oko Grze, a možete i da sakupljate pečurke i lekovito bilje kojeg ima u izobilju. Za one koji vole letenja, postoji mogućnost organizovanja panoramskog razgledanje grada i okoline, a za hrabre i skok padobranom. Ali, ukoliko želite da se ozbiljnije bavite planinarenjem, na Grzi postoji i planinarski dom Djordje Živković, koji je u vlasništvu planinarskog društva Javorak iz Paraćina.
Manastir Svetog Sisoja u Sisevcu
Sisevac se nalazi 32 km severoistočno od Paraćina ili 24 km od Ćuprije. Danas je to turističko mesto na obroncima Južnog Kučaja, kod samog izvora reke Crnice. Do Sisevca se dolazi putem Paraćin – Ćuprija – Senje, na desetak kilometara od raskršća za Senjski rudnik. Prvi pomen Sisevca se javlja 1389. godine kada carica Milica u jednoj povelji pominje sveštenika Sisoja kome je dat Parakinov brod (Paraćin), deo nekadašnje Petruške oblasti. Sâm naziv Sisevca vezuje se najčešće za manastir svetog Sisoja.
Manastirska crkva je podignuta u Moravskom stilu i posvećena je Preobraženju. Krajem XVII veka manastir je napušten i vremenom je zarušen. Moravska banovina je 1931.godine finansirala arheološko istraživanje kompleksa, a obnovu manastira je obavio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, u periodu od 1972. do 1978.godine. Sisojevac je 1985.godine postao metoh obližnjeg manastira Ravanice, a narteks na manastirskoj crkvi je obnovljen 1993.godine.
Manastirska crkva ima trikonhonalnu osnovu, sa apsidama koje su spolja sedmostrane, a iznutra polukružne i odgovara sažetom tipu crkava Moravskog tipa. Njena unutrašnjost je podeljena na tri dela, sa kupolom nad srednjim, dok se na zapadnoj strani nalazi kvadratni narteks, podignut kada i crkva. Iako po osnovi i vremenu podizanja pripada moravskom stilu, njena spoljašnjost nije tako ukrašena. Njene fasade su ukrašene nizom vitkih lezena povezanih plitkim slepima arkadama, a iznad njih, do samog krovnog venca razvijen je friz slepih arkadica koje se oslanjaju na jednostavno profilisane konzole. Danas se nalazi pod zaštitom Republike Srbije, kao spomenik kulture od velikog značaja.
Pasuljanske livade
Zanimljivi deo Južnog Kučaja jesu i Pasuljanske livade koje predstavljaju vojni poligon vojske Republike Srbije. Centar je osnovan 15. novembra 2004. godine i pruža obuku na terenu.
Vodopad Prskalo
Prskalo, vodopad na južnom Kučaju, stvorila je najmaštovitija igra vode i krečnjaka. Pored samog puta koji od Resavice vodi ka Čestobrodici. Leti, kada bukove šume južnog Kučaja postanu pravi raj, voda niz bedem od sige samo stidljivo kaplje. Visok je oko 15 metara, vrlo je siromašan vodom čak i u proleće kada ima vode, mada nikada ne presuši.
Vodopad Prskalo, kao da je čovek svojom rukom napravio i ostavio ga na mestu koji je blizu pored puta da mogu svi da ga vide, a opet dovoljno daleko da retko ko prođe. Prizor na kome se oči odmaraju, a pogled ka vrhu brzo završi u malom viru koji Prskalo sa malo buke već godinama vaja. Usred vremenskih uslova zime 2011/2012 godine dolazi do oštećenja na vodopadu.
Autor snimka je Dušan Stamenković, na videu pored vodopada Prskalo, videćete još jednu od lepota južnog Kučaja –Valkaluce.
Senjski rudnik
Senjski Rudnik je najstariji rudnik mrkog uglja u Srbiji i simbol ugljarstva i rudarenja u Srbiji u oblasti mrkog uglja. O vremenu otkrivanja ugljenih naslaga u ovom kraju postoji više varijanti, ali je najprihvatljivija ona u kojoj se kaže da je ugalj otriven u okolini sela Senja 1849. godine. Dok je u gustim bukovim šumama čuvao svinje, meštanin Lazar Pandurović, slučajno je našao kamen neobičnog izgleda i boje. Nazvao ga je „nezdrav kamen“, jer se isti (kada ga je Lazar ubacio u vatru) pretvorio u užarenu loptu oslobađajući pri tom toplotu. Pandurović je u to vreme bio retko pismen i pametan čovek pa je u želji da sazna o čemu se radi uzeo nekoliko komada ovog „nezdravog kamena“, odneo u Ćupriju odakle je isti poslat u Beograd.
Muzej je otvoren 1980. godine, a 1983. godine zajedno sa neposrednom okolinom proglašen spomenikom kulture od velike važnosti za Republiku Srbiju. Muzej ugljarstva u Senjskom Rudniku je osnovan radi prikazivanja rudarsko–tehničko–istorijskog razvoja našeg rudnika i ostalih rudnika Srbije.
Manastir Namasija
Nekoliko stotina metara iznad sela Zabrege na levoj obali i oštroj okuci reke Crnice, nalaze se ostaci znamenitog manastirskog kompleksa Namasija. Manastir je podignut na sredini puta između Sisojevca i Petruša.
Crkva je trikonhalnog oblika, sudeći prema živopisu i elementima građena je krajem 14. veka. Na južnoj strani crkve prislonjen je paraklis u čijoj unutrašnjosti je sačuvan deo živopisa, koji potiče s kraja 14. veka. Zidovi su od krupnijeg rečnog oblutka crvenkaste boje i lomljenog kamena krečnjaka zidani krečnim malterom, takođe, crvenkaste boje, prema boji peska u Crnici.
Naime prema veličini kompletnog urbanističkog i arhitektonskog sklopa manastira Namasije, materijalnih ostataka i čitave organizacije življenja, nameće se zaključak da je ovo bio značajan, kako monaški, tako i privredno ekonomski centar šire monaške zajednice pod čijim se patronatom mogle nalaziti brojne crkve i manastiri srednjeg toka reke Crnice – počev od Sisojevca pa zaključno sa Svetom Ognjenom Marijom pod Petrušom.
Manastir Ravanica
Manastir Ravanica je manastir srpske Pravoslavne crkve, koji se nalazi u podnožju Kučajskih planina, neposredno pored mesta Senje kod Ćuprije. Ravanica je jedan od najznačajnih spomenika srpske istorije, jer kao zadužbina kneza Lazara, koji je poginuo u bici na Kosovu, na Vidovdan 28.juna 1389. godine, svedoči o istoriji progona srpskog naroda koji se desio posle ovog događaja. U njoj se nalaze mošti kneza Lazara, koji je posle pogibije sahranjen u crkvi Svetog Spasa u Prištini, a 1391. godine prenet u Ravanicu.
Crkva je zidana naizmeničnim redovima kamena i opeke, ukrašena je keramo-plastičnim dekorativnim elementima i bogatom reljefnom plastikom. Do danas su sačuvane tri kule i deo severnog bedema.
Kako biste zavirili u unutrašnjost zidina manastira Ravanica kliknite OVDE.
Resavska pećina
Resavska pećina se nalazi u istočnoj Srbiji, na području Gornje Resave, 20 km od Despotovca. Ubraja se u red najstarijih pećina u našoj zemlji, jer je stara 80 miliona godina, a stariji nakit se procenjuje na oko 45 miliona godina.
Resavska pećina je otkrivena 1962. godine, iako su za nju i ranije znali čobani koji su se u pećinu sklanjali sa ovcama da bi se zaštitili od nevremena. Za posetioce je otvorena 1972. Pećina je duga 4,5 km, detaljno je istraženo 2830 m, a za posetioce je uređeno oko 800 m.
Unutrašnjost pećine obiluje brojnim i raznovrsnim dvoranama, kanalima, galerijama, stubovima, stalaktitima, stalagmitima, draperijama i okamenjenim vodopadima.
Prilikom prolaska kroz pećinu posetioci se kreću spiralnom betonskom stazom, pravac obilaska je u jednom smeru, odnosno povratak nije istom stazom. U gornjoj galeriji obilaze se četiri dvorane.
Dvorane Resavske pećine
Prva je „Dvorana sraslih stubova ili kolonada“, koja je ime dobila po stubovima koji su srasli od poda do tavanice, a sastoje se od kalcita žućkaste boje.
U drugoj, „Dvorani košnica“, tavanica je prekrivena stalaktitima koji se još uvek formiraju.
Drugu i treću dvoranu spaja kanal crvenih breča koga u našoj zemlji ima samo u Resavskoj pećini. Kanjonski kanal je najsuvlji deo pećine i ne sadrži pećinski nakit. Po sredini kanala nalazi seponor „Slepi tunel“, dug 25 m, koji je ispitan, ali nije uređen za razgledanje.
Kanjonskim kanalom stiže se do treće dvorane – „Predvorja istorije“. Ime je dobila po tome što je u njoj nađen alat (kamena sekira, vrhovi kopalja), lobanja polarne lisice i ognjište praistorijskog čoveka. Kraćim tunelima, koji su naknadno probijeni, dolazi se do „Staze okamenjenih vodopada“, sa „Orguljama“. Dvorana je veoma akustična, a mogu se videti dva kristalno bela kipa, „Baba“ i „Deda“.
Dužim veštačkim tunelom dolazimo do četvrte – „Kristalne dvorane“, u kojoj se nalazi pećinski nakit poznatiji kao „Obešena ovca“ i „Stopalo slona“. Udubljenje u zidu pećine nastalo spajanjem stalaktita i stalagmite zove se „Zvono“ ili „Kavez“.
Resavska pećina ima status zaštićenog spomenika prirode, uključujući i neposrednu okolinu površine 11 hektara.
Vodopad Lisine
Veliki Buk ili Lisine je vodopad u istočnoj Srbiji, na padinama Beljanice. Vodopad se nalazi na rečici Vrelu, desnoj pritoci reke Resave. Smešten je na oko 380 metara nadmorske visine, u blizini Resavske pećine. Prema tipu nastanka spada u akumulacione vodopade, nastale akumulacijom bigra. U podnožju je formirano jezerce male dubine, okruženo bigrenim blokovima. Zajedno sa izvorom rečice Vrelo pod zaštitom je države, kao spomenik prirode „Vodopad Lisine“ i kao objekat geonasleđa Srbije. Vrelo sakuplja vode sa širokih kraških predela Beljanice, a direktna hidrografska veza ustanovljena je sa rekama ponornicama iz uvala Rečke i Busovate.
Vodopad Lisine dugo je smatran najvišim vodopadom u zemlji, sa visinom od 25 metara, dok tokom 1990-ih nisu otkriveni vodopadi na Staroj planini.
Uživajte!
